فرآیند حسابداری از آغاز تا پایان

۱-تعریف حسابداری

حسابداری عبارت است از دانش و تکنیک ثبت،طبقه بندی و تلخیص فعالیت های مالی یک مؤسسه در قالب اعداد و سنجش به پول و تفسیر نتایج حاصل از بررسی اعداد می باشد.

توضیح هرکدام از عبارت های مندرج در تعریف حسابداری

۱-۱ حسابداری علم نیست بلکه یک تکنیک و فن است که همواره در حال تغییر بوده و قوانین آن همانند فیزیک و شیمی ثابت نمی باشد.

۲-۱ ثبت: بدین معنا که کلیه فعالیت های مالی یک بنگاه بایستی به ترتیب تاریخ وقوع در دفاتر شرکت ثبت گردد.

۳-۱ طبقه بندی یعنی هرکدام از فعالیت های مالی بایستی تحت سرفصل مشخصی ثبت گردند لذا بدین منظور با توجه به نوع فعالیت هر بنگاه یا مؤسسه بایستی سرفصل های مناسبی تعریف کرده

۱-۳-۱ در ذیل سرفصل کلی حسابها که در مؤسسات استفاده می شود آورده شده است.

• موجودی نقد
• حسابهای پرداختنی (بستانکاران)
• حسابهای دریافتنی(بدهکاران)
• پیش دریافت ها
• سپرده و پیش پرداخت ها
• ذخایر و اندوخته ها
• موجودی مواد و کالا
• سرمایه
• سرمایه گذاری در سهام سایر مؤسسات
• سود(زیان)
• دارائی های ثابت مشهود (اموال)
• مطالبات شرکاء و سهامداران
• دارائی های نامشهود
• درآمدها
• هزینه ها
• بهای تمام شده

خرید کالا که در سرفصل موجودی مواد و کالا ثبت می گردد.

 

۲-۳-۱ مؤسسات حسب نیاز خود ذیل سرفصل های فوق حسابهای دیگری تعریف می کنند مثلاً ذیل سرفصل هزینه ها حساب هزینه حقوق، هزینه عملیاتی،هزینه عمومی و اداری و یا ذیل سرفصل بهای تمام شده حسابی بنام بهای تمام شده کالا ساخته شده یا بهای تمام شده کالای فروش رفته و یا سرفصل کالا نیمه ساخته تعریف نمایند.

۴-۱ تلخیص: یعنی خلاصه و جمع کل گردش هرکدام از سرفصل های تعریف شده بدین صورت که اگر حساب وجوه نقد مثلاً ۱۰ فقره دریافتی داشته و ۶ فقره پرداختی داشته است. مجموع دریافتی و مجموع پرداختی و مانده حساب وجوه نقد صرف نظر از تعداد واریزی و برداشت ها مشخص شود.

۵-۱ فعالیت مالی: منظور از فعالیت مالی اقدامات مالی است که به هرنوعی باعث تغییرات در هرکدام از سرفصل های تعریف شده بالا باشد.

به عنوان مثال وقتی یک بنگاه اقتصادی کالایی را میخرد باعث افزایش موجودی کالا و کاهش موجودی نقد آن می گردد و اگر کالا بطور نسیه (اعتباری) خریداری شده باشد علاوه برافزایش موجودی کالا بدهی شرکت (حسابهای پرداختی) نیز افزایش یافته است.

حتی اگر در یک بنگاه وجهی را از یک حساب بانکی به حساب بانکی دیگری واریز نمایم یک فعالیت مالی صورت گرفته و بایستی این فعالیت در دفاتر شرکت ثبت گردد.

۶-۱ اعداد سنجش به پول: یعنی کلیه فعالیت های مالی بایستی برحسب واحد پولی هر کشور ثبت گردد مثلاً در ایران برحسب ریال ایرانی یا در کشور مالزی برحسب رینگیت یا در اروپا (حوزه یورو)برحسب یورو ثبت گردد.

۱-۶-۱ حساب مقداری کالا: حال این سوال مطرح می شود بنگاه های اقتصادی حساب تعدادی کالاهای خود را چگونه نگهداری میکنند مثلاً اگر تعداد ۱۰عدد کالا هرکدام به ارزش ۵ واحد پولی و مجموعاًبه ارزش ۵۰ واحد پول خریداری شود این تعداد ۱۰ عدد کجا و چگونه ثبت گردد.

در این خصوص لازم است بنگاه های اقتصادی دارای سیستم جداگانه انبار و حسابداری انبار باشند و به تدریج که این کالاها فروخته می شوند و یا مورد مصرف قرار می گیرند در سیستم انبار حساب آن جداگانه نگهداری می شود.

۷-۱ تفسیر: منظور از تفسیر تجزیه و تحلیل حسابها و سرفصل های مورد اشاره می باشد به عنوان مثال نسبت های مالی مورد بررسی قرار می گیرد مثلاً نسبت فروش به هزینه ها، یا نسبت سود به هزینه ها و یا نسبت سود به فروش و علاوه برآن در تجزیه و تحلیل سرفصل حسابها روند افزایش یا کاهش هزینه ها و درآمدها مورد بررسی قرار می گیرد.

۲- معادله حسابداری چیست؟

۱-۲ قبل از تعریف معادله حسابداری لازم است بدانیم در حسابداری حسابها بصورت دو طرفه ثبت می شود یعنی در هر فعالیت مالی یک حساب بدهکار و یک حساب بستانکار می شود.

۲-۲ معادله حسابداری دارایی=بدهی ها + حقوق مالکانه

۳-۲ منظور از دارایی ها کلیه وجوه نقد،موجودی مواد و کالا و مطالبات و اموال است که متعلق به بنگاه اقتصادی می باشد.

۴-۲ تعریف بدهی: هربنگاه اقتصادی در مقابل دیگران تعهداتی دارد که به آن بدهی می گویند بعنوان مثال کالایی را بصورت اعتباری خرید کرده و یا مالیاتی را بایستی به اداره مالیات بپردازد و یا اشخاص برای شرکت کاری را انجام داده اند که وجه آن هنوز پرداخت نشده است و یا وام و تسهیلاتی را از بانکها و مؤسسات اعتباری دریافت شده باشد به این قبیل تعهدات بدهی می گویند و در سرفصل های حسابداری تحت عنوان حسابهای پرداختی یا بستانکاران به آن اشاره شد.

۵-۲ حقوق صاحبان سهام یا حقوق مالکانه: بدهی بنگاه اقتصادی به صاحبان آن بنگاه را حقوق مالکانه می گویند از جمله حساب سرمایه یا سود انباشته و یا اندوخته هایی که بنگاه از محل سود انباشته جهت جبران زیانهای احتمالی در آینده در حسابهای خود ثبت نموده از موارد حقوق مالکانه می باشد.

به عبارت دیگر پس از کسر کلیه بدهی های یک مؤسسه از مجموع دارایی های مؤسسه آنچه که باقی می ماند متعلق به سهامداران است که اصطلاحاً به آن حقوق مالکانه (سرمایه) می گویند.

۳- ماهیّت حسابها

همانطوریکه در بند ۱-۲ گفته شد ثبت فعالیت مالی یک حساب بدهکار و یک حساب بستانکار می شود حال می خواهیم بدانیم بدهکار و بستانکار شدن هرکدام از سرفصل ها حسابها که تعریف کردیم چگونه صورت می گیرد.

۱-۳ تمام دارایی ها هنگام افزایش بدهکار و هنگام کاهش بستانکار می شود و بدهی ها و حقوق مالکانه هنگام افزایش بستانکار و هنگام کاهش بدهکار می شود و ضمناً هزینه ها نیز همانند دارایی ها هنگام افزایش بدهکار می شوند و درآمدها نیز هنگام افزایش بستانکار می شود.

اصولاً و بطور کلی می توان گفت گیرنده انتفاع (منفعت) همیشه بدهکار و دهنده انتفاع بستانکار می شود.

• مثال۱: چنانچه از یک حساب بانکی متعلق به مؤسسه پولی را به حساب بانکی دیگر همان مؤسسه انتقال دهیم بانک دریافت کننده بدهکار و بانک واریز کننده بستانکار می شود.
• مثال۲: کالایی را بصورت نقد خریداری کنیم.

سرفصل مواد کالا که گیرنده انتفاع است و کالایی را به موجودی خود اضافه کرده بدهکار و بانک که پرداخت کننده بوده بستانکار می شود.

مثال۳: اگر این کالا بصورت تعهدی خریداری شده باشد باز هم حساب موجودی کالا بدهکار می شود و سرفصل حسابهای پرداختی  (بستانکاران یا بدهی ها) بستانکار می شود چون که بدهی ها ماهیت بستانکار دارند و هنگام افزایش بستانکار می شوند و خرید تعهدی یعنی افزایش بدهی

مثال۴: پرداخت هزینه کنیم که هزینه ها ماهیت بدهکار دارند و در واقع هزینه کننده و صاحب هزینه پولی را از ما می گیرد و یا خواهد گرفت پس سرفصل هزینه ها بدهکار و بانک پرداخت کننده بستانکار می شود.

مثال۵: فروش کالا بطور نقد یا تعهدی

در این مثال هم بانک به عنوان گیرنده بدهکار و سرفصل حساب فروش به عنوان اینکه کالایی را خریداری دهد بستانکار می شود و چنانچه فروش تعهدی باشد حسابهای دریافتی (مطالبات) که زیرمجموعه دارایی هاست و با فروش تعهدی مطالبات بنگاه افزایش می یابد این حساب بدهکار می شود.

۴- صورتهای مالی و انواع آن

تعریف : صورتهای مالی مجموعه گزارشاتی هستند که در برگیرنده نتیجه فعالیت یک بنگاه در یک دوره معین می باشد .انواع صورتهای مالی عبارتند از :

۴-۱- ترازنامه

۴-۲- صورت جریان وجوه نقد

۴-۳- صورت سود و زیان

۴-۴- صورت سود و زیان جامع

۴-۱- ترازنامه :

ترازنامه یک صورت مالی است که وضعیت موسسه را در یک تاریخ معین،مشخص میکند ترازنامه غالباً به تاریخ پایان هر سال مالی تهیه می شود ولی ممکن است برای دوره های کوتاه مدت دیگری مثلاً به صورت فصلی یا هر شش ماه یکبار هم تهیه گردد.

در ترازنامه دارایی های موسسه در یک ستون و بدهی ها و حقوق مالکانه در ستون دیگر ثبت می گردند و معادله حسابداری که در قسمت ۲-۲ توضیح داده شد در ترازنامه برقرار است یعنی دارایی ها دقیقاً برابر با بدهی ها و حقوق مالکانه می باشد.  در مورد هریک از اقلام ترازنامه توضیحات مختصری داده می شود.

الف : دارایی های جاری

دارایی هایی هستند که معمولاًیا وجه نقد هستند و یا طی مدت حداکثر یکسال قابل تبدیل به وجه نقد می باشند.اهم دارایی های جاری به قرار زیر است:

 

الف/۱-موجودی نقد

منظور کلیه مبالغ موجود در حساب بانکی ،موجودی صندوق و تنخواه گردان ها و همچنین موجودی بانکی حسابهای ارزی میباشد که پس از تبدیل آن به واحد پولی کشور در سرفصل موجودی نقد ثبت می گردد.

الف/۲- حسابها و اسناد دریافتنی تجاری:

مطالبات بنگاه های اقتصادی بابت فروش کالا و خدمات را حسابهای دریافتنی تجاری می گویند و چنانچه در مقابل این مطالبات چک یا سفته دریافت شده یاشد اسناد دریافتنی تجاری می گویند.

الف/۳-حسابها و اسناد دریافتنی غیر تجاری:

مطالبات بنگاه اقتصادی  از اشخاص بابت مواردی به غیر از معاملات تجاری(به جز فروش کالا و خدمات) را حسابهای دریافتنی غیر تجاری می گویند به عنوان مثال چنانچه یک واحد تجاری مبالغی به عنوان وام به کارکنان خود بپردازد و یا بابت خساراتی از یک شرکت بیمه طلبکار باشد این قبیل مطالبات را حسابهای دریافتنی غیر تجاری می گویندو چنانچه بابت این مطالبات چک یا سفته دریافت شده باشد به آن اسناد دریافتنی غیر تجاری می گویند.

الف/۴-موجودی مواد و کالا:

کلیه اقلام موجود در انبار ها اعم از محصولات،مواد اولیه،قطعات،ملزومات و همچنین کالای نیمه ساخته ذیل این سرفصل ثبت می شوند.

الف/۵- پیش پرداختها و سفارشات:

مبالغی که قبل از انجام معاملات به صورت قطعی ، بابت خرید کالا یا خدمات پرداخت می گردد پیش پرداخت می گویند  البته در مواردی بعد از مشخص شدن رقم قطعی معاملات نیز امکان پیش پرداخت وجود دارد

بدین صورت که وجه مقدار معینی کالا یکجا پرداخت ولی کالا به صورت تدریجی توسط فروشنده حمل میگردد و یا محلی برای مدت یکسال اجاره شده و اجاره بها به طور یکجا پرداخت می گردد و همچنین ممکن است بابت بیمه نامه های اموال و موجودی ها کل حق بیمه مربوط به مدت بیمه نامه یکجا پرداخت شود. کلیه این پرداختها تحت عنوان پیش پرداختها ثبت می شوند .

مبالغی که بابت خرید های خارجی (واردات محصولات،مواد اولیه و یا تجهیزات و ماشین آلات)پرداخت می گردد در سر فصل سفارشات ثبت می گردد و این سرفصل زیرمجموعه سرفصل پیش پرداختها می باشد.

ب : دارایی های غیر جاری

دارایی هایی هستند که به منظور استفاده در بنگاه اقتصادی تحصیل گردیده و یا آن بخش از دارایی هاییی هستند که طی مدت یکسال قابل تبدیل به وجه نقد نمی باشند.اهم دارایی های غیر جاری به قرار زیر است :

 

ب/۱-دارایی های ثابت مشهود:

دارایی های ثابت مشهود شامل زمین ،ساختمان،ماشین آلات و تجهیزات و تاسیسات و اثاثیه اداری می باشد که غالباً به جز زمین استهلاک پذیر هستند.

در ترازنامه خالص این دارایی ها منعکس می گردد بدین صورت که بخش استهلاک یافته هر یک از دارایی های ثابت از ارزش خرید یا بهای تمام شده دارایی کسر و خالص آن در ترازنامه منعکس می شود. به خالص دارایی های ثابت ارزش دفتری هم میگویند.

*چگونگی محاسبه استهلاک دارایی های ثابت:

هر کدام از گروه دارایی های ثابت دارای عمر مفید خاصی می باشند. استهلاک هریک از این دارایی ها براساس عمر مفید آن محاسبه می گردد مثلاً چنانچه عمر مفید یک نمونه از اثاثیه اداری مانند میز یا صندلی ۵ سال باشد هزینه استهلاک آن در سال ۲۰% می باشد درنتیجه در تاریخ تنظیم ترازنامه مشخص می شود چه مقدار از عمر مفید دارایی گذشته و چه میزان استهلاک محاسبه گردیده و نهایتاً ارزش خالص یا ارزش دفتری آن به چه میزان می باشد که در ترازنامه منعکس می گردد.

الزاماً استهلاک بر اساس سال تعیین نمی گردد ممکن است در بعضی موارد مثلاً هواپیما براساس ساعت پرواز و یا مبانی دیگر استهلاک هر دارایی محاسبه گردد.

در ایران سازمان امور مالیاتی نحوه محاسبه استهلاک انواع دارایی های ثابت را مشخص نموده است.

ب/۲- دارایی های نامشهود:

دارایی های نامشهود زیر مجموعه دارایی های غیر جاری هستند و این دارایی ها اصولاً به صورت فیزیکی قابل مشاهده و لمس کردن نیستند ولی برای بنگاه اقتصادی دارای ارزش می باشند مانند سرقفلی، حق اکتشاف از معادن، حق تالیف کتب و نشریات و امثالهم.

ب/۳- سرمایه گذاری های بلندمدت: سرمایه گذاری های بلند مدت دارایی هایی هستند که معمولاً برای مدت بیش از یکسال سرمایه گذاری شده و طی حداقل یکسال آینده قابل تبدیل به پول نقد نمی باشند مانند سپرده های بانکی بلند مدت و یا خرید اوراق سهام بلند مدت.

جهت اینگونه دارایی ها استهلاک محاسبه نمی شود ولی در صورتیکه در اثر شرایط بازار ارزش اوراق کمتر از ارزش خریداری شده آن گردد بخش کاهش یافته آن ، تحت عنوان هزینه ، از ارزش خرید کسر و نهایتاً در ترازنامه منعکس می گردد.

ج : بدهی های جاری

بدهی های جاری بدهی هایی هستند که دوره بازپرداخت آنها یکسال و یا کمتر از یکسال باشد این بدهی ها عبارتند از:

 

 

ج/۱-حسابها و اسناد پرداختنی تجاری:

پرداختنی های تجاری دقیقاً همانند حسابهای دریافتنی تجاری در راستای فعالیت اصلی بنگاه اقتصادی ایجاد می شود. حسابهای پرداختنی تجاری هنگام خرید غیر نقدی کالا (به قصد فروش) و یا هنگام خرید غیر نقدی مواد اولیه و بسته بندی به قصد تولید ایجاد می شود و چنانچه بابت بدهی های تجاری چک یا سفته یا اسناد دیگری به فروشندگان و تامین کنندگان کالا و خدمات تحویل گردد در سرفصل اسناد پرداختنی تجاری ثبت می گردد.

ج/۲-سایر حسابها و اسناد پرداختنی:

سایر حسابها و اسناد پرداختنی بدهی هایی هستند که در راستای معاملات اصلی شرکت ایجاد نگردیده است مانند حق بیمه پرداختنی کارکنان یا مالیات حقوق کارکنان یا مالیات و عوارض ارزش افزوده فروش کالا و خدمات که طی مدت معینی بایستی به حساب سازمان امور مالیاتی واریز گردد و در صورتیکه بابت این بدهی ها چک یا سفته داده شده باشد به آن اسناد پرداختنی غیر تجاری می گویند.

ج/۳-پیش دریافتها :

پیش دریافتها وجوهی هستند که یک بنگاه اقتصادی قبل از فروش و تحویل کالا اقدام به دریافت وجه آن نموده است اصولاً بعد از تحویل کالا این حساب تسویه می گردد و در واقع یک نوع بدهی محسوب می شود که تحت عنوان پیش دریافتها ثبت می گردد.

ج/۴-تسهیلات مالی کوتاه مدت :

بدهی به بانکها و موسسات اعتباری بابت وام های دریافتی که سررسید بازپرداخت آن حداکثر یکسال می باشد در این سرفصل ثبت می گردد همچنین سود و کارمزد متعلقه به بدهی های فوق نیز تحت عنوان بهره های پرداختنی در این حساب ثبت می شود.

ج/۵- سود سهام پرداختنی:

براساس تصمیمات مجامع عمومی معمولاً مصوب می گردد بخشی از سود بنگاه اقتصادی بین سهامداران تقسیم شود. رقم تصویب شده تحت عنوان سود سهام پرداختنی در ترازنامه منعکس می شود.

ج/۶- مالیات پرداختنی :

مالیات پرداختنی نیز یکی از اقلام ترازنامه می باشد و در واقع یک نوع بدهی تلقی می شود و آن عبارت است از میزان مالیاتی است که بنگاه اقتصادی بایستی بابت سودهای مشمول مالیات خود بپردازد.

این مالیات با توجه به نرخ مالیاتی درآمدهای کسب شده محاسبه می گردد و علاوه بر آن ممکن است واحدهای مالیاتی رسیدگی کننده به حسابها و صورتهای مالی یک بنگاه اقتصادی مبالغی مازاد بر مالیات محاسبه شده حسابداران مطالبه نماید .این ارقام نیز پس از قطعیت در سرفصل مالیات پرداختنی ثبت می گردد.

د : بدهی های غیر جاری

بدهی های غیرجاری بدهی هایی هستند که دوره بازپرداخت آن بیش از یکسال می باشد اهم آن عبارتست از:

د/۱-تسهیلات مالی بلندمدت:

یعنی حصه بلند مدت وام های دریافتی از بانکها و موسسات اعتباری و همچنین سود و کارمزد حصه بلند مدت تسهیلات مالی نیز بخشی از بدهی های بلند مدت می باشد.

د/۲-ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان:

به موجب قوانین وزارت کار و رفاه اجتماعی جمهوری اسلامی ایران به کلیه کارکنان مشمول قانون کار ، در پایان خدمت آنان  به علت بازنشستگی و یا قطع همکاری آنان به هر علت بایستی معادل یک ماه حقوق به ازاء هر سال خدمت توسط بنگاه اقتصادی به افراد قطع همکاری شده پرداخت گردد.لذا  بخش  حسابداری موظف است در پایان هر سال هزینه مربوط به همان سال را محاسبه و در حسابهای خود تحت عنوان ذخیره مزایای پایان خدمت ثبت نماید.

از آنجا که بنگاه اقتصادی در حال تداوم فعالیت اقتصادی است و قرار نیست طی یکسال با کلیه پرسنل خود تسویه نماید لذا ذخیره سنوات خدمت  تا زمانی که پرداخت نشده در سرفصل بدهی های بلند مدت طبقه بندی می شود.

ص : حقوق مالکانه :

تعریف: حقوق مالکانه در بخش معادله حسابداری (بخش ۵-۲ ) تعریف گردید.

ص/۱- سرمایه (سرمایه قانونی یا سرمایه ثبتی )

سرمایه بخشی از حقوق صاحبان سهام یا حقوق مالکانه است که سهامداران به بنگاه اقتصادی پرداخت کرده اند یا از سهامداران قبلی خریداری نموده اند همچنین رقم سرمایه ممکن است از محل سود انباشته یا مطالبات سهامداران افزایش یافته باشد که مجموعه آن تحت عنوان سرمایه ثبت می گردد.

ص/۲ -اندوخته قانونی:

پس از مشخص شدن سود خالص در پایان دوره مالی بخشی از این سود به منظور جبران زیان های احتمالی در آینده از سود کسر و  در سرفصل اندوخته قانونی ذخیره می گردد.

به موجب قانون تجارت ایران واحد های اقتصادی موظف هستند هر ساله ۵ درصد از سود خالص خود را ذخیره نمایند و زمانیکه این اندوخته به میزان ۱۰ درصد کل سرمایه بنگاه اقتصادی رسید،  مازاد بر آن اختیاری خواهد بود.

 

 

 

ص/۳ -سایر اندوخته ها:

بنگاه های اقتصادی ممکن است علاوه بر اندوخته قانونی بخش دیگری از سود خود را اندوخته نمایند به عنوان مثال اندوخته طرح توسعه با اندوخته احتیاطی یا اندوخته های دیگر که مجموع این اندوخته ها از سود خالص کسر و در سرفصل اندوخته های یاد شده نگهداری می شوند.

ص/۴ -سود (زیان ) انباشته :

سود و زیان انباشه نیز یکی از اقلام مربوط به ترازنامه و زیرمجموعه حقوق صاحبان سهام یا همان حقوق مالکانه می باشد . جزییات و نحوه محاسبه سود و زیان در بخش های بعدی توضیح داده خواهد شد.

۴-۲- صورت جریان وجوه نقد:

صورت جریان وجوه نقد یکی از صورتهای مالی است که  به استفاده کنندگان صورتهای مالی نشان می دهد چه تغییراتی طی یک دوره مالی در وضعیت وجوه نقد موسسه صورت گرفته است

عواملی که باعث تغییرات در وجوه نقد یک بنگاه اقتصادی می گردد شامل ماحصل فعالیت های عملیاتی یعنی سود و زیان، تغییرات در دارایی ها و بدهی بنگاه اقتصادی بدین معنی که افزایش دارایی ها طی یک دوره مالی باعث مصرف منابع مالی و بالعکس کاهش دارایی ها باعث افزایش منابع مالی می گردند و همچنین افزایش بدهی ها باعث ورود منابع مالی و کاهش بدهی ها باعث خروج وجوه نقد می گردد.

به منظور روشن شدن دلایل تغییرات در جریان وجوه نقد هر کدام از عوامل موثر در این تغییرات جداگانه دسته بندی می گردد.

این دسته بندی غالباً در ۵ طبقه صورت می گیرد که عبارتند از

• جریان نقدی ناشی از فعالیت های عملیاتی که در بالا توضیح داده شد
• جریانات ناشی از مالیات بر درآمد
• جریانات نقد ناشی از بازده سرمایه گذاری ها

این سرفصل به ما نشان می دهد سود و زیان ناشی از سرمایه گذاری های صورت گرفته و یا هزینه های مالی ناشی از تسهیلات دریافتی چه میزان بر جریان نقد اثرگذار بوده است.

• جریان نقد ناشی از فعالیت تامین مالی

فعالیت های تامین مالی شامل تغییرات در سرمایه بنگاه اقتصادی است که در سرفصل تعاریف اقلام ترازنامه و حقوق مالکانه به آن اشاره شد و در واقع مشخص کننده منابعی است که توسط سهامداران به بنگاه اقتصادی وارد و یا از بنگاه خارج شده است و علاوه بر آن در این بخش از گزارش منابعی که تحت عنوان وام و تسهیلات بانکی و غیره کسب شده و یا به دلیل بازپرداخت این تسهیلات منابع از بنگاه خارج گردیده است.

 

 

• جریان نقدی ناشی از فعالیت سرمایه گذاری

این گزارش به ما نشان می دهد برای تحصیل سرمایه گذاری چه منابعی از بنگاه خارج و یا از محل فروش سرمایه گذاری های صورت گرفته چه منابعی وارد بنگاه شده است همچنین جریانات نقدی ناشی از خرید و فروش دارایی های غیر جاری در این بخش گزارش می شود.

۴-۳- صورت سود و زیان

صورت سود و زیان یکی از صورتهای مالی اساسی است که نشان میدهد در طول یک دوره مالی نتیجه کسب و کار یک بنگاه اقتصادی منجر به چه مقدار سود یا زیان شده است. اقلام تشکیل دهنده صورت سود و زیان درآمدها و هزینه ها می باشند که به تفکیک گزارش می شود.

۴-۳-۱- چگونگی تهیه صورت سود و زیان :

نحوه تهیه صورت سود و زیان بستگی به چگونگی فعالیت و کسب و کار بنگاه اقتصادی دارد .کسب و کارها و فعالیت ها غالباً در سه گروه زیر طبقه بندی می شوند

الف: کسب و کارهای خدماتی :

در این  کسب و کارها درآمدها اصولاً از طریق ارایه خدمات تحقق می یابد در نتیجه صورت سود و زیان حاوی اقلام درآمدها و هزینه ها می باشد.

ب: کسب و کار های بازرگانی:

در این کسب و کارها درآمدها از طریق خرید و فروش کالای تجاری صورت می پذیرد.

در صورت سود و زیان این موسسات ابتدا رقم فروش در صدر گزارش درج گردیده و سپس قیمت تمام شده کالای فروش رفته از آن کسر می شود یعنی بهای خرید کالاهای فروخته شده به علاوه هزینه های مرتبط با خرید کالا از جمله هزینه حمل و هزینه های گمرکی و ترخیص کالا ( در صورت وارداتی بودن) همگی تحت عنوان قیمت تمام شده کالای فروش رفته از رقم فروش کسر و در نتیجه سود ناخالص به دست می آید و سپس هزینه ها از سود ناخالص کسر و نهایتاً سود خالص به دست می آید.

ج: کسب وکارهای تولیدی:

در این کسب و کارها بنگاه اقتصادی اقدام به خرید مواد اولیه نموده و در محل کارخانه یا کارگاه خود یا محل دیگری این مواد اولیه را تبدیل به محصول نموده و سپس نسبت به فروش آن اقدام می نمایند مانند شرکتهای خودرو سازی یا شرکتهای تولید لوازم خانگی و یا تولید کنندگان نوشابه و مواد غذایی

 

 

ج/۱ – روش تهیه صورت سود و زیان در بنگاه های تولیدی

روش تنظیم صورت سود و زیان در واحدهای تولیدی کمی شبیه کسب و کارهای بازرگانی می باشد یعنی قیمت تمام شده کالای فروش رفته از رقم فروش کسر و سود ناخالص به دست می آید و سپس هزینه های عمومی و اداری و فروش از سود ناخالص کسر شده و نهایتاً سود خالص به دست آید.

تفاوتی  که در بنگاه های تولیدی وجود دارد این است که برای محاسبه قیمت تمام شده کالای فروش رفته بایستی ابتدا قیمت تمام شده کالای ساخته شده (تولید شده) را به دست آورد.

ج/۲ -نحوه محاسبه قیمت تمام شده کالای ساخته شده:

بهای تمام شده کالای تولید شده از حاصل جمع مواد اولیه مصرفی در تولید کالا و هزینه دستمزد مستقیم تولید و هزینه های مستقیم  دیگری که در تولید یک محصول مصرف می شود و اصطلاحاً به آن هزینه سربار می گویند به دست می آید.

هزینه سربار تولید شامل هزینه استهلاک ماشین آلات خطوط تولید و هزینه تعمیرات و نگهداری ماشین آلات و ساختمان ها و تاسیسات خطوط و نیز هزینه انرژیی مانند برق و گاز و سوخت مصرفی و سایر هزینه های مستقیم تولید می باشد.

و خلاصه اینکه :

بهای تمام شده کالای ساخته شده = مواد مصرفی + هزینه دستمزد مستقیم + هزینه سربار

به حاصل جمع هزینه دستمزد مستقیم و هزینه سربار مستقیم اصطلاحاً هزینه تبدیل می گویند.

نکته مهم

موارد ذکر شده در بالا شکل کلی چگونگی تهیه بهای تمام شده می باشد و عملاً هنگام محاسبه بهای تمام شده جزئیات بسیار زیادی وجود دارد که بایستی مورد توجه قرار گیرد از جمله صورت ریز مواد اولیه مصرفی با در نظر گرفتن فرمول ساخت و میزان ضایعات عادی مواد اولیه و نحوه تخصیص هزینه دستمزد و سربار به هر کدام از محصولات تولیدی در تهیه بهای تمام شده از عوامل موثر و مهم می باشد همچنین ممکن است یک واحد صنعتی و تولیدی همزمان اقدام به تولید چند محصول متفاوت نماید در آن صورت چگونگی تسهیم هزینه های مشترک بین دوایر تولیدی و محصولات مختلف از عوامل مهم تهیه بهای تمام شده خواهد بود.

توضیحات بیشتر:

محاسبه بهای تمام شده کالای ساخته شده به همین سادگی که در بالا توضیح داده شد نیست به عنوان مثال در ابتدای دوره مالی مقادیری کالای نیمه ساخته در خط تولید وجود دارد که طی دوره مالی تبدیل به محصول نهایی می شود و متقابلاً در پایان دوره مالی مقادیری کالای نیمه ساخته در خطوط تولید باقی می ماند که جهت آن مواد اولیه و دستمزد و هزینه سربار صرف شده است و لذا در محاسبه بهای تمام شده محصولات تولیدی بایستی اثرات مالی ناشی از کالای نیمه ساخته اول و پایان دوره مالی را مورد توجه قرار دهیم.

ج/۳ – نحوه محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته در واحد های صنعتی و تولیدی

بایستی توجه داشت بهای تمام شده کالای تولید شده (به روش بالا) الزاماً برابر بهای تمام شده کالای فروش رفته نمی باشد چون ممکن است بخشی از کالای فروش رفته از محل تولیدات سال یا دوره مالی قبل صورت گرفته باشدو یا ممکن است بخشی از تولیدات دوره مالی مورد نظر در دوره های بعد به فروش برسد در نتیجه بهای تمام شده کالای فروش رفته در واحد های تولیدی و صنعتی عبارت خواهد بود از :

موجودی کالای ساخته شده ابتدای دوره مالی به علاوه بهای تمام شده کالای تولیدی طی دوره مالی به علاوه کالای خریداری شده طی دوره مالی که حاصل جمع این سه قلم را اصطلاحاً کالای آماده برای فروش می گویند و نهایتاً پس از کسر موجودی کالای پایان دوره از کالای آماده برای فروش ، قیمت تمام شده کالای فروش رفته به دست می آید.

ممکن است یک بنگاه تولیدی در عین حالیکه محصولی را به قصد فروش تولید می کند بنا به دلایل مختلف در کنار تولید خود همان کالا را به قصد فروش از بنگاههای دیگر خریداری نماید و لذا در محاسبه کالای آماده برای فروش کالای خریداری شده خارج از بنگاه نیز مورد محاسبه قرار می گیرد.

طبقه بندی اقلام سود و زیان و ترتیبات تنظیم آن به قرار زیر است:

در صدر صورت سود و زیان ضمن اینکه مشخص می شود ارقام و اطلاعات مربوط به چه دوره مالی است (تاریخ شروع و خاتمه فعالیت در یک دوره) موارد به ترتیب زیر منعکس می شود:

فروش خالص                                                                                                   xxxxxxx                                                                                                                                                  ۷

کسر می شود : بهای تمام شده کالای فروش رفته                                                        (xxxx)                                                                                                                         (۴)

سود/ زیان ناخالص       xxx                                                                                                                                                                                                                                                        ۳

اضافه می شود : سود حاصل از سرمایه گذاری های (عملیاتی )                                           xx                       ۲

سود ناخالص عملیاتی                                                                                        xxxxx                      ۵

کسر می شود : هزینه های فروش عمومی و اداری                                                        (xx)                                                                                                                        (۲)

اضافه یا کسر می شود خالص سایر درآمدها و هزینه های عملیاتی    x                                                                                                                                                                     ۱

سود عملیاتی                                                                                                     xxxx                                                                                                                            ۴

کسر می شود هزینه مالی                                                                                       (xx)                                                                                                                                              (۲)

اضافه یا کسر می شود : خالص درآمدها و هزینه های غیر عملیاتی                                      xxx                                                                                                                                               ۳

سود قبل از کسر مالیات                                                                                       xxxxx                                                                                                                                               ۵

کسر می شود : مالیات (xx)                                                                                                                                                                                                                                             (۲)

سود خالص                                                                                                                  xxx                                                                                                                                               ۳

ممکن است مالیات محاسبه شده براساس پیش بینی بنگاه اقتصادی ، مورد پذیرش حوزه مالیاتی رسیدگی کننده قرار نگیرد لذا بایستی مابه التفاوت مالیات ذخیره شده با مالیات تشخیصی گروه رسیدگی مالیاتی در دوره های مالی بعد تحت عنوان تعدیلات مالیاتی از سود انباشته بنگاه کسر گردد.

۴-۴ – صورت سود و زیان جامع

صورت سود و زیان جامع نیز یکی از صورتهای مالی اساسی است که در ذیل صورت سود و زیان به صورت جداگانه گزارش می شود . صورت سود و زیان جامع بسیار ساده و متشکل از اقلام زیر است

۱-سود و زیان خالص دوره مالی مورد گزارش : که به تفضیل در بالا توضیح داده شد

۲-سود انباشته دوره های مالی قبل : این رقم به سود دوره مورد گزارش اضافه می شود

۳-تعدیلات سنواتی: ممکن است طی دوره مالی مورد گزارش درآمدها یا هزینه های مربوط به دوره های قبل شناسایی شود(اصلاح اشتباهات) و یا همانگونه که در بالا توضیح داده شد مالیات واقعی بنگاه اقتصادی نسبت به برآورد مالیات بیشتر شود لذا مجموع این ارقام تحت عنوان تعدیلات سنواتی از سود ردیف های ۱و۲ کسر و یا  به این جمع اضافه می گردد.

۴-علاوه بر این سه مورد ممکن است در اثر تجدید ارزیابی دارایی های ثابت بنگاه ، درآمد یا هزینه هایی در این خصوص شناسایی که بایستی تحت عنوان مازاد تجدید ارزیابی به این ارقام اضافه گردد.

۵-سود و زیان تحقق نیافته سرمایه گذاری ها

نهایتا با اعمال ارقام فوق سود و زیان جامع در دوره مالی مورد گزارش محاسبه می گردد.

۵- مسائل متفرقه

آنچه که در ۴ بخش قبل بیان شد مطالعه کننده با فرآیند حسابداری از ابتدا تا انتها آشنایی کامل پیدا می کند و به طور خلاصه خواننده درک نسبتاً مناسبی از حسابداری پیدا می کند در فصل پنجم خواننده با مفاهیم و اصطلاحات و عباراتی که معمولا در این رشته کاربرد دارد آشنا می گردد.

مواردیکه در این بخش مطرح می گردد عبارتند از :

۵-۱- یادداشت های همراه صورتهای مالی

۵-۲- گروه بندی هزینه ها

۵-۳- نسبت های مالی

۵-۴- استاندارد های حسابداری

۵-۵- تفاوت حسابداری و حسابرسی

 

 

۵-۱ – یادداشت های همراه صورتهای مالی

در فصل چهارم راجع به صورتهای مالی کاملاً توضیح داده شد و لیکن استفاده کنندگان از صورتهای مالی با مطالعه آن نمی توانند دقیقاً در جریان وضعیت مالی یک بنگاه اقتصادی قرار گیرند و لذا جهت هر کدام از اقلام مندرج در صورت های مالی چهار گانه یادداشت هایی به پیوست صورت های مالی الصاق می گردد که معمولاً جز لاینفک صورت های مالی می باشد. در یادداشت های همراه صورت های مالی اهم رویه های حسابداری ذکر می شود به طوریکه استفاده کنندگان متوجه شوند روش نگهداری حساب موجودی کالا چگونه است و یا استهلاک اموال و دارایی های غیر جاری چگونه محاسبه می گردد و یا تسعیر ارز دارایی ها و بدهی های ارزی به چه روشی صورت می پذیرد و مواردی از این قبیل در یادداشت های همراه توضیح داده می شود.علاوه بر آن در مورد هر یک از ارقام صورتهای مالی یادداشت هایی پیوست می گردد که چند نمونه آن در زیر آورده شده است.

• اگر در فصل موجودی نقد رقمی درج شده در یادداشت های همراه دقیقاً مشخص می شود در هر یک از بانک ها و به تفکیک حساب های بانکی جز به جز چه مبلغی موجود است.
• در مورد یادداشت های مربوط به موجودی کالا مشخص می شود از هر گروه از کالا ها چه مقدار و به چه مبلغ کالا وجود دارد و تامین کننده اصلی چه کسانی هستند.
• در سرفصل سرمایه صورت ریز سهامداران با درصد سهم هر کدام و مبلغ سرمایه آنها مشخص می شود.
• در سرفصل حسابهای دریافتنی مشخص می شود دقیقاً چه اشخاصی به بنگاه اقتصادی بدهکار هستند.
• در توضیحات مربوط به درآمدها مشخص می گردد از هر کدام از کالا ها به چه مقدار و چه مبلغی فروخته شده و مشتریان عمده بنگاه اقتصادی چه کسانی هستند.
• علاوه بر موارد فوق دعاوی موسسه علیه دیگران مطرح کرده معمولاً در یادداشت های همراه صورت های مالی مشخص می گردد.

۵-۲- طبقه بندی و انواع هزینه ها

هزینه ها را می توان از زوایای مختلف طبقه بندی و تعریف کرد. براساس ارتباط هزینه ها با درآمدها و یا تولید، هزینه ها را به دو گروه کلی زیر می توان طبقه بندی کرد

                       الف: هزینه های ثابت                                                  ب: هزینه های متغیر

هزینه های ثابت با افزایش و یا کاهش تولید تغییر نمی کنند مانند هزینه اجاره محل فروشگاه یا کارخانه ، ولی هزینه های متغیر براساس افزایش و یا کاهش تولید یا فروش ، این هزینه ها نیز تغییر می کند مانند هزینه مواد اولیه مصرفی و یا هزینه برق مصرفی تولید و یا هزینه پورسانت فروش کارکنان واحد فروش

بر این اساس هزینه ها را می توان به طور کلی به هزینه های مستقیم و هزینه های غیر مستقیم هم طبقه بندی کرد.

سرفصل هزینه ها:

اصولاً حسابداران براساس نوع فعالیت بنگاه سرفصل هزینه ها را تعریف می کنند.این سرفصل ها صرف نظر از اینکه ثابت هستند یا متغیر و یا مستقیم هستند یا غیر مستقیم توسط حسابداران تعریف و هزینه های بنگاه را در این سرفصل ثبت می کنند که اهم آن عبارتند از:

 

هزینه های عملیاتی                                                 هزینه های مالی

هزینه های حقوق و دستمزد                                       هزینه های غیر مترقبه

هزینه های عمومی و اداری و فروش

تعریف مراکز هزینه :

هر بنگاه اقتصادی دارای واحد های مختلفی می باشد که در آن واحد ها هزینه هایی صورت می گیرد از جمله واحد تولید،بسته بندی،امور مالی و حسابداری، اموراداری،نگهبانی، واحد فروش،واحد مدیریت و …. می باشد به این واحدها مراکز هزینه می گویند.

معمولاًحسابداران هزینه های یاد شده بالا را به تفکیک مراکز هزینه ثبت می نمایند تا امکان تجزیه و تحلیل آن به آسانی امکان پذیر باشد. ضمناً بر این اساس می توان مستقیم یا غیر مستقیم بودن هزینه و یا ثابت و متغیر بودن هر کدام از هزینه ها را تشخیص داد.

۵-۳- نسبت های مالی :

تجزیه و تحلیل اطلاعات مندرج در صورتهای مالی و نسبت گیری و مقایسه این اطلاعات را نسبت های مالی می گویند. نسبت های مالی انواع مختلفی دارد که در این مجال به آن نمی پردازیم فقط چند نمونه از آن ذکر می شود

نسبت جاری: از تقسیم دارایی های جاری به بدهی های جاری به دست می آید .نسبت جاری توان بازپرداخت بدهی های بنگاه را به ما نشان می دهد .

نسبت سود به فروش : که مشخص کننده حاشیه سود بنگاه می باشد.

۵-۴ – استاندارد های حسابداری :

همانطوی که برای اداره امور یک کشور قوانین و مقرراتی وجود دارد مانند قانون مدنی ، قانون کار، قانون تجارت ، و…. در حسابداری نیز دستورالعمل ها و اصولی وجود دارد که مبنای تهیه صورت های مالی، چگونگی ثبت و شناسایی درآمدها و هزینه ها و چگونگی افشای اطلاعات مالی جهت استفاده کنندگان صورت های مالی و ….می باشد که به مجموعه این دستورالعمل ها استاندارد های حسابداری می گویند که در ایران توسط کمیته تدوین استاندارد های حسابداری تهیه و تدوین می گردد .

۵-۵- تفاوت حسابداری و حسابرسی

مسئولیت حسابداری ثبت فعالیت های مالی و تهیه و تنظیم صورت های مالی و یادداشت های همراه است که نهایتاً بایستی به تایید هیات مدیره و تصویب مجمع عمومی (صاحبان سهام ) برسد ولی مسئولیت حسابرسان رسیدگی و اظهار نظر نسبت به صورت های مالی تایید شده توسط هیات مدیره می باشد .حسابرسان گزارشات و اظهار نظر خود را به مجمع عمومی تقدیم می دارند و مجامع عمومی بر اساس گزارشات حسابرسی ممکن است تکالیفی را برای هیات مدیره بنگاه اقتصادی تعیین نمایند.

در خاتمه امیدوارم مطالعه این مجموعه برای استفاده کنندگان مفید و موثر واقع گردد.